Το άμορφο στοιχείο του σύννεφου λειτουργεί για μένα ως ένας παράγοντας μεταβλητότητας και εναλλαγής μορφών που σχηματίζεται ανάλογα με την δύναμη του ανέμου και της πρόκλησης της έννοιας του χρόνου. Αυτό που επηρεάζει σημαντικά την μορφή σύννεφου είναι ο άνεμος που πολλές φορές είναι απρόβλεπτος, αν και σήμερα έχουμε αρκετούς τρόπους μέτρησης και υπολογισμού του καιρού, παρόλα αυτά ένα μικρό κομμάτι παραμένει αβέβαιο. Τα παραπάνω στοιχεία που ανέφερα, μου δίνουν τροφή για σκέψη πάνω στην τελευταία μου έρευνα σε σχέση με τα καινούργια μου έργα. Το σύννεφο με την κλασική του έννοια παραπέμπει σε έννοιες όπως: η ελπίδα, η παροδικότητα, ο οιωνός, η αλλαγή, και την εγγύτητα με τους θεούς.

 Κάποιες επισημάνσεις που παραθέτω παρακάτω σχετίζονται με την παρουσία του σύννεφου σε δύο καλλιτεχνικές παραδόσεις και έχουν πολύ ιδιαίτερη σημασία πάνω στις έννοιες της δόμησης του χώρου και πως αυτό θα μπορούσε να έχει αντίκτυπο στην διάθεση θέασης του έργου. Ποιο συγκεκριμένα, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε, για το ποια είναι τα συναισθήματα που δημιουργούνται σε αυτές τις εναλλαγές του χωροχρόνου. Στην την μελέτη αυτή που κάνω θέλω να παραθέσω δύο παραδοσιακές τέχνες που επηρέασαν την δουλειά μου και να εστιάσω στα αισθητικά στοιχεία αυτά που με ενδιαφέρουν, εξερευνώντας τις έννοιες της ευπάθειας και τη μεταμόρφωσης στις διασταυρώσεις φύσης και πολιτισμού.

 Τα σύννεφα στην Ασιατική παράδοση συνδέονται με τον θαυμασμό για τη φύση, υποδηλώνουν χρονικά σημεία μέσα στην εικόνα, και θέλω να τονίσω με αυτό ότι η λειτουργία τους αποσκοπεί στην παραπομπή ενός παρελθοντικού χρόνου. Σε άλλες περιπτώσεις το στυλιζαρισμένο μοτίβο του σύννεφου θα χρησιμοποιηθεί ως διακόσμηση φόντου, για να καλύψει ορισμένα μέρη του έργου η και να διαχωρίσει την μια εικονογράφηση από την άλλη. Με αυτό τον τρόπο το σύννεφο λειτουργεί ως ένα όχημα μετάβασης σε διαφορετικές χρονικές στιγμές στο παρελθόν που μας υπενθυμίζει συγκεκριμένα γεγονότα στην αφήγηση μιας ιστορίας, δημιουργώντας μια ανάλαφρη διάθεση νοσταλγίας. Θα το συναντήσουμε συχνά στα εκπληκτικά χειρόγραφα του Yamato-e. Θέλοντας να συμπληρώσω την αίσθηση που δημιουργείται στην τέχνη αυτής της παράδοσης δεν θα παραλείψω την χρησιμοποίηση του χρυσού χρώματος που παρατηρούμε πολλές φορές στα περιπλανώμενα σύννεφα όπως και την ύπαρξη της ομίχλης στο τοπίο, δίνοντας μας την αίσθηση της ύπαρξης κάποιου πνεύματος αλλά και μια ατμόσφαιρα σκιάς και μυστηρίου.

Υπάρχει ένας εξαιρετικός όρος στα Ιαπωνική γλώσσα που αφορά την αντίληψη του χώρου όχι ως οπτική εικόνα, αλλά ως ένα σύνολο πραγμάτων, αυτό που λέμε ‘ένα ωραίο σκηνικό’. Αυτός είναι ο όρος Keshiki και το ζωτικό στοιχείο (Ki) που υπάρχει μέσα στην λέξη και σημαίνει αυτό που γεμίζει τον χώρο που βιώνουμε. Είναι αυτό που αισθανόμαστε σαν τοπίο και όχι μόνο αυτό που βλέπουμε. Μια τέτοια αισθητική εμπειρία της φύσης την περιγράφει με την σωστή έκφραση η Πριγκίπισσα Shokushi (1149-1201) στον ποιητικό της διαλογισμό:

Ima sakura sakinu-to miete usu-gumori

(Η κερασιά φαίνεται να έχει ανθίσει τώρα, αλλά έχει μια ελαφρά συννεφιά.)

haru-ni kasumeru yo-no keshiki-kana

(Το σκηνικό του κόσμου είναι ομιχλώδες την άνοιξη.)

Στην Ιαπωνία υπάρχει η ενδιαφέρουσα εκδοχή για τα άνθη της κερασιάς, ότι μοιάζουν με τα σύννεφα και το χιόνι.

Στην βυζαντινή τέχνη, αν και δεν θα συναντήσουμε πολλά παραδείγματα, τα σύννεφα ενσωματώθηκαν ως στοιχεία εξωτισμού από άλλους λαούς και πολιτισμούς, μεταφέροντας εμπειρίες και βιώματα από εικόνες που δανείστηκαν οι καλλιτέχνες. Οι Μορφές και σχήματα αυτά έχουν καταβολές στην Άπω Ανατολή, Στην Κεντρική Ασία και στην ισλαμική παράδοση. Αυτούς τους όγκους τους συναντάμε συχνά στην εικονογραφία να υπαινίσσονται άλλοτε ανθρωπόμορφα σχήματα (σώματα, κεφάλια κλπ.) και άλλοτε να λειτουργούν ως οχήματα μεταφοράς ανθρώπων η αγγελιοφόρων, με μια διάθεση υπερβατικού χαρακτήρα ζωντανεύοντας έτσι και γεμίζοντας το περιβάλλον του τοπίου και της σύνθεσης. Όπως αναφέρεται στο βιβλίο “Από Τον Μεταβυζαντινό Στον Νεότερο Ελληνικό Πολιτισμό” των Ιλιάνα Ζάρρα, Χρήστου Μεράντζα, και Στέφανου Τσιόδουλου, στη μεταβυζαντινή εικονογραφία, συναντάμε επίσης την διάσταση του χρόνου, ή αλλιώς μια υπερβατολογική πρόσληψη του χρόνου, που έχει μια αναπλαστική λειτουργία σε σχέση με τον χρόνο της αποδόμησης (η διαδικασία της φθοράς και της αναγέννησης στη φύση).

Ένα άλλο παράδειγμα που θέλω να αναφέρω είναι στην βυζαντινή παράσταση της Κοίμησης της Θεοτόκου, όπου εκεί συναντάμε την ζωγραφική απόδοση των αγγέλων και των Αποστόλων μέσα σε σύννεφα, στην πάνω πλευρά της τοιχογραφίας, θέλοντας να δείξει ο καλλιτέχνης ότι προϋπήρχαν σε έναν άλλο χώρο και χρόνο πριν βρεθούν στην συγκεκριμένη τελετουργία. Πχ. Ο Απόστολος Πέτρος ήρθε από την Ρώμη και ο Απόστολος Παύλος από την Κόρινθο. Υπάρχουν ως φιγούρες και στην κάτω πλευρά της παράστασης, της Κοίμησης. Εδώ αποκτά ενδιαφέρον το κοινό στοιχείο με τη Ασιατική παράδοση όπως προανέφερα παραπάνω, με την χρησιμοποίηση της απόδοσης του χωροχρόνου.

Μια διαφορετική άποψη συναντάμε στον Αριστοτέλη στην προσπάθεια του, στα Μετεωρολογικά, να εξηγήσει λογικά τον σχηματισμό των αναγνωρίσιμων μορφών στα σύννεφα, ως αποτέλεσμα της παιχνιδιάρικης φύσης.

 

Βιβλιογραφία
> Μαρία Παναγιωτίδη, “Μερικές παρατηρήσεις στις προοπτικές συμβάσεις μιας εικόνας του Ανδρέα Ρίτζου”.
> Ιλιάνα Ζάρρα, Χρήστος Μεράντζας, Στέφανος Τσιόδουλος, “Από τον μεταβυζαντινό στον νεότερο ελληνικό πολιτισμό, Παραδείγματα εικαστικής παραγωγής (16ος-20ός αιώνας)”.
> Massimo Leone, “Nature and culture in visual communication: Japanese variations on Ludus Naturae”.
> Susan Elizabeth Gunter, “Japanese design motifs and their symbolism as used on itajime-dyed juban”.
> Ken-Ichi Sasaki, “Perspectives East and West”.
> Αριστοτέλης, “Μετεωρολογικά”, Βιβλίο Α’, 339Β.